1859-1866 yılları arasında ki “Büyük Sürgün” döneminde Kafkasya’dan Adigeler ile Abhaz-Abazalar %80-85 düzeyinde, Ubıhlar ise tümüyle, Oset, Çeçen ve Dağıstanlılardan da ayrı ayrı %5-10 arasında olmak üzere 1.400.000 den fazla insan, zorla sürüldükleri anayurtlarını terkederek büyük acılar pahasına “halifenin ülkesine” yerleştirildiler. Kafkasya sürgünleri, Osmanlı Devleti’nin böylesine ani ve kitlesel göçleri hazırlıklı bulunmaması nedeniyle, çıkış limanlarında, yollarda ve ilk yerleşim yerlerinde fiziki uyumsuzluk, salgın hastalıklar, özellikle sıtma vb. nedenlerle 500 bine yakın sayıda kayıplar verdiler.
Doktor Şerafettin Mağmumi’nin 1910 yılında yazdığına göre; Kafkasların yayla havasından gelmiş 74 bin insanın, sıcaklığıyla meşhur Çukurova’ya yerleştirilmesi sonucu bir iki yılda sayıları 4 binlere düşmüştü. O tarihlerde Osmanlı nüfusu içinde ki çerkes oranı %9 düzeyindeydi. Şimdilerde bu oran %7-8 gibidir.
Osmanlı yönetimi, sorunlu bölgelerde tampon, bataklıkları ıslah ve tarıma kazandırma, özellikle Marmara bölgesinde bozulmuş olan müslüman nüfus dengesini sağlama ve ordunun asker ihtiyacını karşılamada Çerkes göçmenlerinden olabildiğince faydalanmıştır.
Anayurtlarını Rus bağımlılığından kurtarmak ve geri dönmek kararında ki Çerkes göçmenleri, yasal olarak askerlik görevinden muaf oldukları halde 1877-1878 harbinde, kendi atları ve silahları ile gönüllü olarak akın akın Anadolu ve Rumeli’de ki cephelere koştular. Suvari güçlerinin neredeyse tamamını Kafkasyalı göçmenler oluşturdu. İmam Şamil’in oğlu Gazi Muhammet Paşa, Musa Kanduh Paşa ve 2. Tümen Komutanı Bıjnav Muhlis Paşa emrinde ki Kafkas gönüllüleri Kars cephesinde; Müşir Mocan Rauf Paşa, Mirliva Dağıstanlı Mehmet Muhlis Paşa, Mirliva Karzeg Dilaver Paşa ve Ferik Tuğa Fuat Paşa komutasında ki Kafkas gönüllüleri ise Balkan cephesinde savaştılarsa da şansları yaver gitmedi.
Bu savaş sonucunda Abhazya dan toplu olarak 50.000 kişi Dağıstan yöresinden de binlerce Kafkas lı yurtlarını terketmek zorunda kaldı. 14 yıl önce Balkanlara yerleştirilen çerkeslerde, Berlin ve Ayasfanos anlaşmaları gereğince Suriye, Ürdün, İsrail ve Anadoluya nakledildiler.
Çerkeslerin, Osmanlı İskan Politikasına bağlı olarak yerleştirildikleri iki ana hat şöyledir:
1-Sinop, Samsun,Çorum,Amasya,Tokat,Sivas,Yozgat,Kayseri,Kahramanmaraş çizgisini izleyen ilk yerleşim bölgesi, Hatay’da Türkiye Cumhuriyeti topraklarından çıkarak bugün ki, Suriye ve Ürdün topraklarında devam etmektedir. Bu hattın çevresinde ki Muş, Kars,Adana vb. illerde de kafkas kökenli yerleşim yerleri bulunmaktadır.
2-İkinci bir hat ise yine kabaca, Güney Marmara yöresinde ki Çanakkale, Balıkesir,Bursa, Eskişehir,Bilecik,Kocaeli,Düzce illeri boyunca uzanmaktadır. Ayrıca Kütahya, Afyon,Konya,Aydın vb. illerde de yeryer küçük kafkas göçmen köylerine rastlanmaktadır.
Anadolu'da bugünde nüfusu 150 haneyi aşan bir Kafkas kökenli köy bulmak son derece zordur. Bununla birlikte bu küçük köyler, yıllar boyu Anadolu'da uygar yaşam biçimleri, temiz ve güzel görünüşleriyle kendilerine özel bir yaşam biçimi oluşturagelmişlerdir.
